વૈશ્વિક આર્થિક મંદિને પગલે દુનિયાભરમાં બેરોજગારીનું પ્રમાણ વધારે છે ત્યારે ભારત દેશ પણ તેમાંથી બાકાત નથી. દેશમાં બેરોજગારીની સમસ્યા મોટી છે અને તે દિવસેને દિવસે વધી રહી છે. કોવિડ મહામારી પછી દેશમાં બેરોજગારી વધી છે અને અનેક કંપનીઓ મોટા પ્રમાણમાં છટ્ટણીઓ કરી રહી છે ત્યારે ઈન્ટરનેશનલ લેબર ઓર્ગેનાઈઝેશન (ILO) અને ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર હ્યુમન ડેવલપમેન્ટ (IHD) દ્વારા સંયુક્ત રીતે ઈન્ડિયા એમ્પ્લોયમેન્ટ રિપોર્ટ 2024 જાહેર કર્યો છે જેમાં ભારતમાં બેરોજગારોમાં લગભગ 83 ટકા જેટલા તો માત્ર યુવાનો જ છે. આમાં પણ મોટાભાગના યુવાનો શિક્ષિત છે.
આ રિપોર્ટમાં એવું પણ બહાર આવ્યું છે કે દેશના કુલ બેરોજગાર યુવાનોમાં શિક્ષિત બેરોજગારોની સંખ્યા 2000ની સરખામણીએ હવે બમણી થઈ ગઈ છે. વર્ષ 2000માં શિક્ષિત યુવાનો બેરોજગારોની સંખ્યા કુલ યુવા બેરોજગારના 35.2 ટકા હતી. વર્ષ 2022માં તે વધીને 65.7 ટકા થઈ ગઈ છે. આમાં માત્ર એવા જ શિક્ષિત યુવાનોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે જેમણે ઓછામાં ઓછું એસએસસી સુધીનું શિક્ષણ પૂર્ણ કર્યું છે.
રિપોર્ટમાં 2019થી નિયમિત વર્કર અને કરાર આધારિત વર્કરની આવકમાં ઘટાડો જોવા મળી રહ્યો છે. જ્યારે અસસ્કિલ્ડ લેબર ફોર્સમાં પણ કેઝ્યુઅલ વર્કરોને 2022માં યોગ્ય લઘુત્તમ વેતન મળ્યું નથી. કેટલાક રાજ્યોમાં રોજગારની સ્થિતિ ખૂબ જ દયનીય છે. જેમાં બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ, ઓડિશા, મધ્ય પ્રદેશ, ઝારખંડ અને છત્તીસગઢનો સમાવેશ થાય છે. ભારત માટે હાલ ઘણો મુશ્કેલ સમય છે. દેશની લગભગ 27 ટકા વસ્તી યુવાન છે, પરંતુ આ વસ્તીનો મોટો હિસ્સો બેરોજગાર છે.
સંશોધકોએ એ પણ શોધી કાઢ્યું છે કે યુવા રોજગાર અને ઓછી રોજગારી 2000 થી 2019 સુધી વધી હતી, પરંતુ COVID-19 રોગચાળાના વર્ષો દરમિયાન તેમાં ઘટાડો થયો હતો. 2000 માં, કુલ રોજગારી યુવાન વસ્તીમાંથી અડધી સ્વ-રોજગાર હતી, 13% નિયમિત નોકરીઓ ધરાવતા હતા, જ્યારે બાકીના 37% કેઝ્યુઅલ નોકરીઓ ધરાવતા હતા. 2012, 2019 અને 2022 માટે અનુરૂપ આંકડા 46%, 21%, 33% હતા; 42%, 32%, 26%; અને અનુક્રમે 47%, 28%, 25% છે.
આગામી દાયકામાં 70-80 લાખ યુવાનો જોડાશે
અભ્યાસ આગળ જણાવે છે કે ભારત આગામી દાયકા દરમિયાન 7-8 મિલિયન (70-80 લાખ) યુવાનોને તેના શ્રમ કાર્યબળમાં ઉમેરશે, અને આગળ જતા 5 મુખ્ય નીતિ ક્ષેત્રો સૂચવે છે: 1. રોજગાર નિર્માણને પ્રોત્સાહન આપવું; 2. રોજગારની ગુણવત્તામાં સુધારો; 3. શ્રમ બજારમાં અસમાનતાઓને સંબોધિત કરવી; 4. સક્રિય શ્રમ બજાર કૌશલ્યો અને નીતિઓ બંનેને મજબૂત બનાવવું; 5. શ્રમ બજારની પેટર્ન અને યુવા રોજગાર અંગેના જ્ઞાનના અંતરને પૂરો કરવો.
અહેવાલ બહાર પાડતા, CEA નાગેશ્વરને કહ્યું કે ‘દરેક સામાજિક અથવા આર્થિક સમસ્યા’ માટે સરકારે હસ્તક્ષેપ કરવો જોઈએ તેવું વિચારવું ‘સાચું નથી’. “આપણે આ માનસિકતામાંથી બહાર નીકળવાની જરૂર છે. સામાન્ય વિશ્વમાં, આ એક વ્યાપારી ક્ષેત્ર છે, અને જે લોકોને લાભ જોઈએ છે તેમને ભરતી કરવાની જરૂર છે.”
કોંગ્રેસના રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ મલ્લિકાર્જુન ખડગે સહિત અનેક વિપક્ષી નેતાઓએ આ રિપોર્ટ પર મોદી સરકાર પર પ્રહારો કર્યા હતા. મલ્લિકાર્જુન ખડગેએ X પર લખ્યું કે આપણા યુવાનો મોદી સરકારની દયનીય ઉદાસીનતાનો ભોગ બની રહ્યા છે, કારણ કે સતત વધતી બેરોજગારીએ તેમનું ભવિષ્ય બરબાદ કરી દીધું છે. ILO અને IHDના અહેવાલો નિર્ણાયક રીતે કહે છે કે ભારતમાં બેરોજગારીની સમસ્યા ગંભીર છે. તેઓ રૂઢિચુસ્ત છે, અમે બેરોજગારીના ‘ટિકિંગ બોમ્બ’ પર બેઠા છીએ!
